БААСАН ГАРАГИЙН ОРОЙНЫ ШУУДАН

    Өнөөдөр Баасан гараг. Ажлын цаг дуусах дөхөж байгаа энэ үед хүн бүр бугуйн цаг, утасны цаг 2-оо ээлжлэн харж, компьютерийн дэлгэцийн булан руугаа ч нүд бэлчээнэ. Долоо хоног бүрийн ажлын сүүлийн өдрийн сүүлийн цаг зарим хүний хувьд үр бүтээл тун өндөртэй байхад зарим хүний хувьд “бие нь энд, сэтгэл нь тэнд” байдаг. 

Оройны шоундаа яарсан хүмүүст энэхүү захидлыг зориуллаа.

     Та хамгийн сүүлд гэртээ 19 цагаас өмнө хэзээ очсон бэ? Гэрт тань хүлээх хэн нэгнийг баярлуулж, гэгээн дүрээ нар жаргахаас өмнө харуулсан уу? Баасан ахын төрсөн өдрийг алгасалгүй тэмдэглэдэг хэрнээ гэр бүлийнхээ хэн нэгний мэндэлсэн өдрийг мартсан юм биш биз?

     Хүн бүр алддаг. Хүн бүр өвддөг. Хүн бүр зовдог. Таагүй мэдрэмж төрсөн, ядарсан цагт Баасан гарагийн найзууд чинь чамд тусалдаг билүү гэдгийг бодох цаг болсон. Халуураад хэвтэхэд хажууд чинь байж, толгой дээр чинь хүйтэн жин тавьдаг ханьдаа, ажлын их стрессийг чинь алиахан үгээрээ үргээж, инээмсэглэл бэлэглэдэг үрдээ, үргэлж чамд санаа тавьдаг аав ээж, ах дүүдээ өнөөдөр оройг зориулаарай.

     Шар айраг, шарсан хоол авах мөнгөөрөө литр сүү, уут боорцог ав. Архины үнэр, тамхины утаанд хордосноос гэр бүлээрээ цэвэр агаарт гар. Хэзээ нэгэн цагт харамсахгүйн төлөө та яг одоо ажлаа дуусгаад, гэр лүүгээ алхаарай.

Танд амжилт хүсье.

ХИЛИЙН ЧАНАДАД СУУГАА АХАН ДҮҮСТЭЭ ИЛГЭЭХ ЗАХИДАЛ

                                             photo by Batmagnai

    Эх орноосоо олон бээрийн тэртээ амьдран суугаа элэг нэгт ахан дүүс Та нарынхаа амрыг эрэн, мөнх хөх тэнгэрт Монгол орноос нь мэндчилж байна.

    Эзэн Чингисийн удамт монголчууд бид өвөг дээдсээсээ уламжлан ирсэн нүүдэлчин соёлт ард түмэн тул дөрвөн зүг, найман зовхистоо таван тивийн улсад тархан суурьшжээ. Өндөр хөгжилтэй орнуудын соёл иргэншлийг танин мэдэж, өөрийн гэсэн ертөнцөө бүтээн байгуулж, эх орныхоо нэрийг мандуулж яваа Та нараараа эх орон минь үргэлж бахархаж байдаг билээ. 

     Энэхүү захидлыг бичиглэн суугаа миний бие гадаад улсад 5 жил суралцаж, 4 тивийн 5 том гүрний 30 гаруй хотоор аялж, элэг нэгт ахан дүүстэйгээ танилцан зовлон жаргалаа хуучлан, аж амьдралтай нь танилцсан юм. Монголчууд бид үргэлж сайн сайхан руу тэмүүлж байдаг зорилготой, эрмэлзэлтэй, тэвчээр хатуужилтай ард түмэн гэдгээрээ дэлхийд танигдсан.                    

     Тиймээс ч ар гэр, үр хүүхэд, ирээдүйнхээ төлөө усны шувууд шиг олон уул, усыг гатлан ажиллаж хөдөлмөрлөж, сурч боловсрохоор оддог. Гэхдээ хилийн дээс алхахдаа гашуун нулимсаа унаган нуураа 3 тойрдог шувууд адил хайртай дотны хүмүүс рүүгээ эргэн эргэн хоргоддог оо.

   Намайг 19-хөн насандаа хүний нутгийг зорин одоход галт тэрэгний буудал дээр гэр бүлийнхэн, найз нөхөд маань ерөөлийн үгээрээ үдэж, доголон нулимстай би гараа даллан явсансан. 5 жил гэдэг бага хугацаа биш. Эх орноо санахын шаналан, эцэг эхээ үгүйлэхийн гансралыг мэдэрч, хичээл ном, хар ажилд нухлуулж байх үед нутагтаа болж буй баяр баясгалан, гуниг зовлон бүрийг хуваалцаж чадаагүйдээ бүр зовж байлаа.

Эрдэм ном, чанартай боловсролын төлөө сургуульд сурч, ар гэрээ тэжээхийн төлөө ажил хийж яваа ахан дүүстээ нэг л үгийг захимаар санагддаг юм.

“Цаг нь болохоор эх орондоо эргэж ирээрэй”

Дэлхийн хамгийн олон хүн очихыг мөрөөддөг улсад та амьдардаг ч хөдөө талын дураараа амьдралаа барилгын шал шүүрдэх ажлаар сольсон.

Таны амьдардаг хотод долоон гайхамшгийн нэг нь цогцолдог ч та өөрөө буудлын өрөө цэвэрлэдэг, хүний шавхай угаадаг.

Өвөө, эмээгээ өргөж тэтгээгүй байж харийн хөгшчүүдийн памперсийг сольдог.

Гуалиг сайхан биеэ гаргуунд нь гаргаж ичимхий зангаа уландаа гишгэж болох болохгүй үйлдлийг хийдэг.

Өдөржин ажилласан мөнгөөрөө 5-хан минутын мансуурлыг худалдан авч, эрүүл мэндээ үүрд алддаг.

Та дээд боловсролтой, мэргэжил дээшлүүлэхээр гадаад явсан ч амьдралын эрхээр хичээлээ тараад айлд дуудлагаар очиж бохирын бөглөө гаргадаг.

Ингээд энэ жагсаалтыг үргэлжлүүлбэл цаас хүрэлцэхгүй биз ээ.

      Цаг нь болохоор нутгаа зорьдог шувууд адил эх орон – нуур тань Таныг үгүйлсээр удлаа. Бор толгодын оройд наран тусах бүр тэнгэрийн хаяа ширтсэн Монгол орон тань таныг хүлээж байна. Бидний хэлдгээр юм үзэж, нүд тайлсан амьдралын туршлагатай таны оролцооноос эх орны минь ирээдүй хамаарна гэдгийг дахин дахин хэлмээр байна.

    Хүний газар, гүний нутагт амьдралын хууль адилхан үйлчилж сайнтай, саартай янз бүр л амьдардаг. “Бууринаасаа хөдөлсөн чулуу 3 жил зовдог” гэдэгчлэн анх очихдоо хөлөө ололгүй тэмцэж, сайхан амьдралын захаас амталсан Та болон таны гэр бүл нутагтаа ирээд юу хийхээ сайн ойлгохгүй л байна уу?

    Сайхан Монгол оронд минь сүүлийн хэдэн жилд хөгжил дэвшил түүчээлсэн. Улсын минь нийслэл Улаанбаатарт өндөр өндөр барилга сүндэрлэж, эх орны минь газар шороон дээр бүтээн байгуулалт ид өрнөж байна. Монголын залуусын боловсрол дэлхийн түвшинд танигдаж, спортын нөр их амжилтууд ар араасаа цуварсан. Монгол улсын баялаг нөөц дэлхийд алдаршиж, олон улсын анхаарлын төвд байгааг хэлүүлэлтгүй мэдэж байгаа биз ээ.

   Хээрийн галуу нисэн үл хүрэх газраас хүний хүү эрдмийг өвөрлөн ирдэг. Тиймээс та бүхнийг хүлээж байгаа Азийн зүрхэнд орших Монгол эх орныхоо төлөө өөрийн гэсэн оролцоогоо нэмэрлэхийг та бүхнээс хүсч байна.

Цээжиндээ бугшиж явдаг сэтгэлийн үгсээ сийрүүлэн хүргэлээ.

Хэзээ нэгэн цагт эргэж ирэхийн цагт эх орон чинь Таныг тосоод л авна.

Хээрийн салхинд дайсан үгсийг минь болгооно уу.

Хүүхдээ хүнд алдах нь...

          

/Хүний дарсан зургаар хүүдэгнэхгүй ээ. Муухай ч гэсэн өөрийнхөө зурсан "Наран өөд инээмсэглэе" зургаа тавилаа. Удахгүй бусад зургаа бас солино оо/

          Таны хүүхдийг хэн нэгэн зүгээр л аваад явчихвал танд ямар мэдрэмж төрөх вэ? 10 сар тээж, хөл хүндийн зовлон, 2 яс салахын өвдөлт бас үртэй болсон аз жаргалыг дөнгөж мэдэрч байтал хэн нэгэн түүнийг чинь зүгээр л аваад явчихна. Өсч том болох, анхны шүд нь ургах, анх хэлэх үг зэргийг чи мэдрэхгүй, өөр хүн энэ бүгдийг мэдэрч бас хүүхэд тань том болоод тэр л хүний хөлийг хучиж, хоолыг зөөнө. Тийм ээ, би энэ мэдрэмжийг хүүхэдгүй атлаа саяхан мэдэрсэн юм. Тэр бол миний 10 хоног ажиллаж хөдөлмөрлөж, үнэт цаг, оюун ухаан, сэтгэл зүрх, хүч, нойр хоол, мөнгөө үрэн байж хийсэн бүтээлийг минь хэн нэгэн надаас зүгээр л авчихсан...

           Зохиогчийн эрх зөрчигдлөө, миний бүтээлийг зөвшөөрөлгүй ашиглалаа гэсэн мэдээ мэдээлэл, гомдол зөндөө л уншиж байсан. Тэр бүрийг хараад бие биенээсээ зөвшөөрөл авчих нь яана аа гэж хөнгөн бодоод өнгөрдөг байснаас сүр болгож тоодоггүй байлаа. Харин саяхан болсон энэ үйл явдлаас болж би хэд хоног дотроо хямарч явлаа. Гадуур хүн бүрийн ярианы сэдэв болоод байгаа энэ үйл явдлын үг үсэг бүрийг ямар их оюун ухаан зарж байж бичсэнийг, судалгаа хийх гэж утасны мөнгө минь урсан олон хүний алт шиг цагийг үрж үндэстэй дүгнэлт хийх гэж хэд хоног толгойгоо гашилгасныг ч тэд мэдэхгүй. Яг л хүүхдээ энхрийлэх мэт эцсийн цэгийг нь тавьтлаа би бусад бүх ажлаа умартан хаясансан. Бүтээл минь дууссан ч “Цагаасаа өмнө төрлөө. Түр хүлээ” гэсэн хариуг авсан юм. Ингээд хэдэн сарын дараа өөр хүмүүс өөрсдийнхөө нэр дээр сүр дуулиантай “миний хүүхэд” мэндэлснийг зарлаж, Монголын ирээдүй гэж тодотголоо.

            Би тэдэнтэй маргалдаж чадахгүй ээ. Өөрийнхөө нэр дээр регистрийг нь бүртгүүлж чадаагүй хүн дуугүй байх ёстой биз. Одоо хүний гар дээр өсч байгаа үрээ холоос хараад амжилт хүсэх нь зүйн хэрэг. Харин том туршлага боллоо. Дараагийн удаад “МИНИЙХ” гэсэн том тамга дарна даа гээд сэтгэлээ тайвшруулаад л үлдье.

          Дүгнэлт: Ямар нэгэн бүтээл хийдэггүй хүмүүс Зохиогчийн эрх гэдгийг холбоо үг гэж хүлээж авдаг. Сэтгэл зүрх, цагаа үрж оюунаа дайчилсан жинхэнэ бүтээл гаргасан хүн түүнийгээ хайрладаг, харамладаг. Өөр хэн нэгэн түүнийг нь авахыг тэвчиж чаддаггүй, эх хүн лугаа...

ХЭВЛЭЛИЙН ЭРХ ЧӨЛӨӨ, ТҮҮНИЙ ХЯЗГААР

Эрх чөлөө гэдэг бол хүн бүрийн хүсэл мөрөөдөл болсон тэр нэгэн хийсвэр зүйлийг илэрхийлсэн үнэ цэнтэй үг билээ. Дэлхий дээрх хамгийн том дайн тулаан, баяр баясгалан бүгд л эрх чөлөөнөөс болсон байдаг. Эрх чөлөө нь дотроо эдийн засгийн, биеийн, хэвлэлийн гээд олон янз байдаг. Энэ дотроос үгээ хэлэх, эзэмшсэн мэргэжлээрээ хүссэнээрээ ажиллах, бодит мэдээллийг хүлээж авах эрх чөлөөг нь боогдуулсан нэгэн эрхийн талаар бичиглэж байна.

Хэвлэлийн эрх чөлөө бол хүн бүр мэдээллийг хуулиар зөвшөөрөгдсөн аливаа аргаар эрж хайх, хүлээж авах, дамжуулах, түгээх эрх юм. Олон нийтийн мэдээллийн эрх чөлөөний баталгаа нь мэдээлэл олж авах эрх, ямар ч хяналтгүй (цензургүй) байх явдал юм. Гэхдээ үүний хамт мэдээллийн эрх чөлөө нь энэхүү эрхийг хэтрүүлж хэрэглэхээс сэргийлэхэд чиглэгдсэн хууль эрх зүйн болон ёс суртахууны хязгаарлалттай байдаг. Тиймээс нийгмийн гарал үүсэл, яс үндэс, арьс өнгө, шашин шүтлэгийг үзэн ядсан, дайсагнасан ухуулга, суртал нэвтрүүлэг хийх, нийтлэл бичихийг хориглодог. Мөн арьс өнгө, үндэсний, шашны эсвэл хэлний давуу талыг сурталчилсан үйл ажиллагааг хязгаарладаг юм. Хувь хүний зөвшөөрөлгүйгээр түүний хувийн амьдралын тухай мэдээллийг тараах, ашиглах, цуглуулах, хадгалахыг хориглодог. Мэдээллийн эрх чөлөөг хязгаарлах өөр нэг хүчин зүйл бол улсын нууцтай холбоотой аливаа мэдээ, баримтыг ил тод болгохыг хориглох явдал юм. Энэ талаарх болон олон нийтийн мэдээллийн эрх чөлөөтэй холбоотой заалтуудыг Монгол Улсын Үндсэн хууль, Иргэний хууль, Хэвлэл мэдээллийн чөлөөт байдлын тухай зэрэг олон хууль эрх зүйн актуудад тодорхойлж өгсөн байдаг. Мэдээллийн эрх чөлөөг баталгаатай болгоход 1989 онд Улсын хэвлэлийг хянах газрыг татан буулгаж, 1992 онд “Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийг эрхлэн гаргах” Засгийн газрын журмыг шинэчлэн баталсан явдал чухал үүрэг гүйцэтгэсэн. Ялангуяа 1998 онд батлагдсан “Хэвлэл мэдээллийн чөлөөт байдлын тухай” Монгол Улсын хууль хэвлэл мэдээллийн чөлөөт байдлыг хязгаарласан хууль гаргахыг, нийтлэл, нэвтрүүлгийн агуулгад цензур тавихыг хориглосноор олон нийтийн мэдээллийн эрх чөлөөг баталгаажуулж өгсөн юм.

Хэвлэлийн хvрээлэнгээс авсан мэдээллээр манайд 126 сонин, 149 телевиз, 92 сэтгүүл, 72 радио үйл ажиллагаа явуулдаг гэсэн тооноос харах юм бол Монголд хэвлэлийн эрх чөлөө байгаад байдаг.

Хэдийгээр бид эрх чөлөөг бүрэн тунхагласан ардчилсан улсад амьдарч байгаа ч, бидэнд олгогдсон эрхийнхээ дагуу хуулиа биелүүлж байгаа ч үгээ хэлэх эрх чөлөө боогдмол байгаа билээ. Үүний нэгэн тод жишээ нь сэтгүүлчид заналхийлэлд хамгийн их өртдөг хүмүүс юм. Энэ жилд л гэхэд сонгуулийн үеэр зодуулсан сэтгүүлч, орцондоо толгой руугаа цохиулсан нийтлэлч гээд олон тохиолдол гарсан юм. Манай улсад ад үзээд байдаг сэтгүүлчдийнхээ эрхийг хамгаалдаг байгууллага Глоб Интернейшнлээс өөр байхгүй гэлтэй. Сэтгүүлч бид эрхээ яриад эхлэхээр урдаас зах хязгааргүй хориг яриад эхэлдэг. Даргаасаа банга хүртэхгүйн тулд тулга тойрсон хэдхэн асуудлаа л хөнддөг “сэтгүүлч биш” сэтгүүлчид улам олширч байна. Бас мэдээллийн эх сурвалжаа хамгаалж чадахгүйгээс болж бодит мэдээллээ хожимдуулан авч байна. Энэ нь Монголын хэвлэл мэдээллийн орон зай хамгийн их мөнгөтэй 20-иод хүн буюу улс төрийн гурван бүлэглэл, бизнесийн нэгдлүүдийн гарт орсон болох нь илэрхий байна.

Үүний сацуу хязгаарын зурвасаа даван гарч буй захиалгын гэх том амтай нөхөд ч олшров. Тэд хэдэн мөр үгээ сарын цалингаараа үнэлэх болжээ. Сэтгүүлзүйн сургууль төгссөн хүн бүр “Нийгмийн гарал үүсэл, яс үндэс, арьс өнгө, шашин шүтлэгийг үзэн ядсан, дайсагнасан ухуулга, мөн арьс өнгө, үндэсний, шашны эсвэл хэлний давуу талыг сурталчилсан үйл ажиллагаа, хувь хүний зөвшөөрөлгүйгээр түүний хувийн амьдралын тухай мэдээллийг тараах, ашиглах, цуглуулах, хадгалахыг хориглоно” хэмээн Ёс зүйн хичээл дээр үг үсэг үлдээлгүй цээжилдэг. Гэвч нүд улаан, мөнгө цагаан гэгчээр хэдэн зоос хараад л шүлэг шиг цээжилсэн мэргэжлийн ёс зүйгээ уландаа гишгэх нь энгийн үзэгдэл болов.

Онлайн сэтгүүлч гэх шинэ нэр томъёон доор сараачих хүсэлтэй хүн бүр үзэглэдэг шинэ орон зай гарч ирсэн нь эрх, ёс зүйгээ мэддэггүй хүмүүсийн дураараа дургих талбар болсон юм. Тэд номын дуу сонсоогүй байж хүссэнээ нийтэлдэг билээ. Ялангуяа сонгуулийн үеэр бидний ёс зүй долоон уулын цаагуур далд орж хүний хувийн амьдралыг өөрийнх нь зөвшөөрөлгүйгээр дэлгэн нийтэлдэг. Үүний нэгэн жишээ нь 2009 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн "Элбэгдорж хятадын үр удам" гэх мэдээ юм. Харин бүх юм санамсаргүй эргэж ээждээ уйлан очсон Элбэгдоржийг өрөвч ард түмэн минь сонгосон билээ.

Үзэгчид суваг болгон дээр гарч байгаа солонгос киног түүж үзчихээд зурагтаа унтраагаад байвал, сонин хэвлэлийн эротик өгүүлэл түүж уншчихаад шатаагаад байвал эмгэнэл биз дээ. Улс төрөөс ангид байсан цагт л хэвлэл мэдээлэл эрх чөлөөтэй, хүссэнээрээ амьсгалж чадна. Тэгээд ч хэвлэлийн эрх чөлөөг илэрхийлэх хараат бус, ил тод, шуурхай, тэнцвэртэй гэсэн сайхан монгол үгс байна. Сэтгүүлзүй бийр янтайгаас бичгийн машин хүртлээ нийгмийн хүлээсэнд байсан байж болно. Харин өнөөдөр мэдээлэлжсэн, цахимжсан XXI зуун учраас сэтгүүлзүй, хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл, сэтгүүлчид эрх чөлөөгөөр цээж дүүрэн амьсгалах хэрэгтэй. Гэхдээ хуулийн хүрээндээ шүү.

КАКОВА ЦЕНА СЧАСТЬЯ?

Цена счастья – стакан минеральной воды. Появляется у вас какая-нибудь ассоциация?

Что такое счастье? В мире много счастливых людей? Есть ли абсолютно счастливый человек? Что должен делать человек, чтобы стать счастливым? Я задумалась над этими вопросами долго.

Счастье – это положительное чувство человека. Известный психолог М.Е.Литвак сказал, что счастье заключается в том, чтобы «ХОЧУ, МОГУ и ДОЛЖЕН имели одно и то же содержание». Я согласна с ним, в мире все люди счастливы по-своему и в свое время. Помните отрывок фильма «Москва слезам не верит», в котором Саша обсуждает с Гошей о счастье. Гоша по себя счастлив, есть работа, друзья и любимая женщина. Но только не хватает стакан минеральной воды.

Каждый человек желает счастье. В современном мире все можно покупать.

Девушка, сколько стоит счастье?

Главный герой Гоша приведет пример о римском императоре, который решил стать крестьянином, потому что он был счастлив, когда работал кем он хотел. Значит богатство, карьера, престиж – не каждый человек мечтает об этом.

Вы сможете назвать абсолютно счастливого человека? А я не могу. Потому что, счастье – это мгновение. Бывает счастливый момент, поступление в школу, первая отличная оценка, первое любовное письмо, окончание школы и поступление в университет, день свадьбы, первый ребенок и так далее. Но придет время, когда станешь несчастливым. Как писал А.П.Чехов: «Счастливые люди – это самые надоедливые, самые скучные люди». Человек должен стремиться к чему-либо, преодолевая предстающие проблемы. Так как, человеческие потребности – нескончаемые. Нам всегда чего-нибудь не хватает.

У каждого человека есть «свое» счастье. То есть, счастлива балерина на сцене, дирижер перед музыкантами, певец с микрофоном… Если был бы у Гоше стакан минеральной воды, он стал бы самым счастливым человеком в мире.

А я тоже счастлива, делая то, что я люблю, а не то, что «модно, престижно и выгодно». Я не ищу счастья, потому что оно есть во мне. Ах, жарко, хочу воду…

BY MA 2010